Jak komunikować się z dziećmi/nastolatkami/ osobami dorosłymi z głęboką niepełnosprawnością intelektualną?
Duża część uczestników zajęć rewalidacyjno-wychowawczych w naszej szkole porozumiewa się ze swoimi nauczycielami za pomocą Alternatywnych Metod Komunikacyjnych. Niektórzy uczestnicy zajęć RW korzystają z pojedynczych symboli,
np. PCS lub całych książek do komunikacji stworzonych indywidualnie dla nich,
ale są również takie osoby, które nie są w stanie korzystać z tej formy komunikowania się.
Co nie oznacza jednak, że się z nami nie komunikują w inny sposób. Na naszych zajęciach staramy się „wsłuchać” w naszego uczestnika zajęć. Pamiętajmy, że zawsze
i wszędzie podstawą każdej komunikacji jest kontakt. Aby mówić o komunikacji, należy pamiętać, że jest ona oparta na wzajemności. Skuteczne oddziaływania wspierające rozwój komunikacji wymagają uwzględnienia dwóch stron tego procesu: nadawania i odbioru informacji. Osoby z głęboką, wieloraką niepełnosprawnością potrzebują wsparcia zarówno
w nadawaniu, jak i odbiorze wszelkich informacji. 1
Bycie w kontakcie to m.in. obdarzanie uwagą. W bezpośrednim kontakcie należy zadbać o kontakt wzrokowy, kontakt twarzą w twarz, przyjemny wyraz twarzy, przyjemny ton głosu, odpowiednie oświetlenie i temperaturę otoczenia, przyjemny/naturalny zapach.
Ponieważ osoby z wieloraką niepełnosprawnością mają nie rzadko duże ograniczenia, możemy mieć problem z odczytaniem sygnałów od nich płynących: mogą być one bardzo rzadkie, słabe, mało dla nas czytelne. Jednocześnie każdy sygnał (inicjatywa) pojawiająca się od osoby z wieloraką niepełnosprawnością jest niezwykle ważny – właśnie ze względu na to, że jest ich niewiele i są związane z dużym wydatkiem energii. Każdy sygnał (inicjatywa) informuje nas o potrzebach, jest komunikatem. Ważna jest dla nas każda informacja: oddech, zabarwienie skóry, napięcie mięśni, zapach, potliwość, wzrok, ruch mimika, język ciała, wokalizacje. 2
Podczas wykonywania proponowanych przez naszych nauczycieli ćwiczeń, warto obserwować uważnie własne dziecko, spróbować interpretować nadawane od niego sygnały komunikacyjne. Zwracajmy uwagę na jego kompleks ożywienia czyli zachowania wskazujące, że dzieje się coś ważnego dla danej osoby, szczególnie ją motywującego. Syndrom ten może przejawiać się w niezwykle dynamicznych reakcjach ruchowo-emocjonalnych dziecka czy osoby dorosłej z niepełnosprawnością głęboką.3 Państwo jako Rodzice, najlepiej znacie swoje dzieci. Zapewne większość z Was już od dawna wie,
że Wasze dziecko preferuje dotyk delikatny lub wręcz odwrotnie, tylko zdecydowany
i mocny. Często tylko Rodzice są w stanie dostrzec i rozpoznać bardzo delikatny uśmiech,
lub rozpoznać co oznacza delikatna lub głośna wokalizacja; ożywienie całego ciała albo tylko drobne poruszenie dłonią lub jednym palcem. Są to znaki, które mogą nam powiedzieć: „tak podoba mi się”, „chcę jeszcze”.
Są też sygnały świadczące o: „mam już dość”, „chcę coś innego” – wtedy może wystąpić np. zgrzytanie zębami, odwracanie głowy, grymas płaczu, prężenie całego ciała.
Każdy człowiek jest inny, każdy stara się porozumiewać z otoczeniem w taki sposób
w jaki pozwala mu jego ciało. Nie pospieszajmy swojego dziecka, czekajmy cierpliwie
na jego reakcję, dajmy mu trochę więcej czasu na „powiedzenie” nam w dostępny dla siebie sposób co mu się podoba, a co nie. Starajmy się interpretować wszelkie dostrzeżone sygnały płynące od dzieci/nastolatków czy osób dorosłych. Zaproponowane zajęcia nie muszą trwać tyle czasu ile trwają zazwyczaj z nauczycielem. Może to być tylko jedno wybrane ćwiczenie,
na podstawie którego zbudują Państwo swoją komunikację ze swoim dzieckiem. Ważne jednak, aby samo mogło spróbować zakomunikować Wam: „chcę jeszcze”, „podoba mi się to”, „cieszę się, że jesteś” „jesteś przy mnie” – wówczas mamy wyraźny sygnał, aby kontynuować wygraną czynność. Jeśli zinterpretujemy sygnał jako „chcę odpocząć”, „chcę coś innego”, „nie podoba mi się to” – przerwijmy daną czynność, dajmy chwile
na odpoczynek i spróbujmy czegoś innego.
Jeśli uważają Państwo, że nie umiecie odczytać sygnałów płynących od Waszych dzieci z różnych względów, to nic nie szkodzi. Po prostu bądźcie przy swoim dziecku, spróbujcie komentować to co aktualnie robicie, np. teraz się kołyszemy, masujemy nogi, przykładamy miękką/ twardą piłkę na prawą nogę, itp. Obdarzcie je po prostu uwagą, tak jak to zapewne robicie podczas codziennie wykonywanych czynności pielęgnacyjnych, żeby wiedziało/czuło, że jesteście przy nim.
Wszystkie osoby, które chcą głębiej zapoznać się z tematem budowania komunikacji osób z głęboką wieloraką niepełnosprawnością intelektualną zachęcam do zapoznania się
z poniższymi artykułami:
http://centrumgadatek.pl/wp-content/uploads/2019/09/artykul-jerzyk.pdf
https://centrumgadatek.pl/wp-content/uploads/2020/03/Historia-trzech-spotka%C5%84-M.Jerzyk.pdf
Opracowała: J. Szostak
