Podstawą prawidłowego rozwoju i funkcjonowania dziecka jest właściwe działanie zmysłów odpowiedzialnych za odbieranie i rejestrowanie bodźców docierających zarówno z wnętrza ciała jak i otaczającego świata. Odebrane wrażenia zmysłowe są przesyłane do mózgu, a tam odpowiednio sortowane, porównywane z innymi doświadczeniami i przekształcane na właściwe reakcje. Postrzeganie zmysłowe stanowi więc warunek rozumienia, rozwoju i uczenia. Początkowo dzieci uczą się doświadczając (nieświadomie) swe otoczenie poprzez dotyk, ruch, smak, węch, wzrok, słuch i rozumieją je wyłącznie dzięki tym zmysłom. Zmysły dostarczają dzieciom informacje o otoczeniu, budując ich podstawową wiedzę o świecie. W trakcie zabaw zmysłowych dzieci zauważają, że przedmioty są różne w dotyku a świat ma wiele odcieni, zapachów, smaków i dźwięków. Wszystkie zmysły niepodważalnie odgrywają istotną rolę w życiu człowieka . Wielu neurofizjologów m.in. dr Ayres zmysły: dotykowy, proprioceptywny (czucie położenia własnego ciała) i przedsionkowy uważa za najbardziej podstawowe w rozwoju człowieka i najwcześniej dojrzewające. Te układy zmysłów są gotowe do funkcjonowania jeszcze przed urodzeniem. Dziecko reaguje bowiem na dotyk będąc jeszcze w macicy; obraca się i porusza, kąpie się w wodach płodowych. Czucie ruchu staje się dla niego początkiem rozwoju świadomości siebie, własnego ja, pozwala na wyodrębnienie siebie z otoczenia. Według nich te zmysły stymulują działanie zmysłów wyższego rzędu. Funkcjonowanie uczniów z głęboką niepełnosprawnością intelektualną często nie przekracza poziomu zmysłowego. Podobnie jak małe dzieci całą wiedzę o świecie czerpią poprzez bezpośredni kontakt zmysłów z otoczeniem. Dla tych uczniów stymulacja zmysłowa powinna być podstawową formą zajęć edukacyjnych.
Zabawy stymulujące zmysł dotyku:
Dziecięce wierszyki – masażyki -Recytujemy konkretny wierszyk dotykając, muskając lub oklepując wymienione w nim części ciała dziecka bądź na jego plecach wykonujemy określone ruchy do słów wypowiadanego wiersza np. “Pada deszczyk” (wiele propozycji zawiera praca M. Bogdanowicz lub )
Przeciwieństwa – Dotykamy naprzemian przedmiotów ciepłych – zimnych, gładkich – szorstkich, twardych – miękkich, suchych – mokrych
Sortowanie – Mieszamy np. kasztany z ryżem i zachęcamy dziecko do poszukiwania kasztanów i ich oddzielenia
Woreczki dotykowe – Badamy dotykiem zawartość poszczególnych woreczków a później wyszukujemy wśród nich pary.
Zabawy stymulujące zmysł wzrok:
Bańki mydlane – Puszczamy bańki mydlane i zachęcamy dziecko aby je łapało do kubeczka lub przebijało paluszkiem
Tęczowa lampa -Skupiamy uwagę dziecka na świetle latarki przebijającym przez kolorowe bibuły (nakładamy bibułki na latarkę)
Tworzenie barw – Do małych plastikowych butelek z wodą dodajemy barwniki spożywcze i zachęcamy dziecko do potrząsania nimi
Lustrzane odbicie – Przed lustrem wykonujemy różne ruchy, miny, zachęcamy dziecko do ich naśladowania, obserwujemy swe lustrzane odbicia
Zabawy stymulujące zmysł słuchu:
Szelesty i trzaski – Wprawiamy w ruch różne materiały (gazety, folę spożywczą, folię bąbelkową, papier śniadaniowy, suche liście), przesuwamy po nich dłonie, zgniatamy i wsłuchujemy się w wydawane odgłosy
Grzechotki (grające puszki)- Do małych, plastikowych , nieprzeźroczystych pojemników wsypujemy różnego rodzaju materiały (muszle, groch, piasek itp.), zachęcamy dziecko do potrząsania nimi i wyszukiwania wśród nich par
Mowa zwierząt- Puszczamy dziecku odgłosy różnych zwierząt a następnie wskazujemy je na ilustracji i zachęcamy do naśladowania
Odgłosy muzyki – Puszczamy dziecku dźwięki instrumentów muzycznych a następnie wskazujemy na ilustracji. Zachęcamy dziecko do muzykowania na dostępnych instrumentach (bębenku, cymbałkach, trójkątach, talerzach itd.)
Zabawki dźwiękowe – Zachęcamy dziecko do potrząsania grzechoczących, ściskania piszczących, wciskania przycisków grających zabawek
Zabawy stymulujące zmysł węchu:
Aromatyczne puszeczki – Do pustych plastikowych pojemników wsypujemy różne pachnące zioła, przyprawy. Zachęcamy dziecko do wąchania zapachów i dobierania ich w pary
Masażyk z zapaszkiem- Masujemy dłonie, twarz dziecka zapachową oliwką lub używanym przez dziecko kremem
Zapachy warzyw i owoców – Zachęcamy dziecko do wąchania warzyw i owoców z zamkniętymi oczami a następnie prezentujemy konkretne warzywo lub owoc
W łazience -Wraz z dzieckiem wąchamy różnego rodzaju mydła, pasty do zębów, żele, płyny do kąpieli, kremy, perfumy, szampony
Zabawy stymulujące zmysł smaku:
Wody smakowe -Zachęcamy dziecko do smakowania wody zmieszanej z różnymi produktami (cukrem, solą, cytryną) i różnymi sokami
Smakowite łyżeczki – Łyżeczki moczymy w różnych produktach spożywczych np. miód, dżem, czekolada, majonez, śmietana, musztarda i zachęcamy dziecko do ich próbowania
Owoc czy warzywo? – Zachęcamy dziecko do próbowania z zamkniętymi oczami warzyw i owoców, a następnie prezentujemy konkretne warzywo lub owoc
Jogurtowe wynalazki – Mieszamy jogurt naturalny z produktami słodkimi (z dżemami, sokami o różnych smakach, czekoladą, kawałkami owoców, ciastek, musli) i słonymi (ketchupem, musztardą, czosnkiem), zachęcamy dziecko do testowania jogurtów
Zabawy stymulujące zmysł równowagi:
Hamak – Dwie osoby dorosłe trzymając koc za końce huśtają na boki leżące w nim dziecko
Huśtawka Kołyszemy siedzące przed nami dziecko (dziecko może siedzieć tyłem do nas w objęciu) w tył – przód, na boki.
Ślizgawka – Ciągniemy za obie ręce siedzące na kocu dziecko
Ścieżka sensoryczna -Zwijamy koc w rulon, rozkładamy tace z ryżem, kamykami, liśćmi, kasztanami – dziecko idzie po ścieżce trzymane za rękę lub podtrzymywane pod pachami
Źródło:
-“Edukacja uczniów z głębokim upośledzeniem umysłowym. Przewodnik dla nauczycieli” pod red M. Piszczek Warszawa 2008
-“Gry i zabawy dla dzieci od 1 miesiąca do 3 roku życia” M Cieślak, Błonie 2007
– “Gry i zabawy dla niemowlaków ” J. Silberg, Warszawa 2004 – “Poznawanie zmysłów przez zabawę”
J Silberg
Opracowała A.Klepacka-Fiejdasz
